Pahalı doğalgazın sırrı: Rusya ve İran’ın kara parası mı aklanıyor? /Özgür Erdem

Putin’in Türkiye ziyaretinin ardından imzalanan yeni doğalgaz anlaşmaları ve Türkiye’nin daha ucuz alternatifler varken ısrarla Rusya (ve İran) doğalgazını almaya devam etmesi, kafalarda belli şüpheler yarattı.

Tabloyu büyütmek için üzerine tıklayınız.

Tayyip’in “avanta” ekonomisi

Putin’in Türkiye ziyaretinin ardından imzalanan yeni doğalgaz anlaşmaları ve Türkiye’nin daha ucuz alternatifler varken ısrarla Rusya (ve İran) doğalgazını almaya devam etmesi, kafalarda belli şüpheler yarattı.

Türkiye’nin Rusya’yla yaptığı doğalgaz ticaretinin boyutu dudak uçuklatıyor: Yıllık 9-10 milyar dolar!

17-25 Yolsuzluk Operasyonu’nda ortaya çıkan tapelerden öğrendiğimiz bir şey var: Tayyip, Ataşehir’deki küçücük bir arsanın yaratacağı rantla bile bizzat ilgileniyor, kendi komisyonunu alıyor. Birkaç bin liralık rant için bile bu kadar uğraşan Tayyip’in, yıllık 10 milyar dolarlık bir ticaretten “avanta” yaratmadığını düşünmek saflık olur.

Üstelik, her satın almanın “ihale kanunu”na tabi olduğu Türkiye’de nedense doğalgaz ithalatında “ihale”ye çıkılmıyor...

Dünyada doğal gaz %20 ucuzladı Putin’in indirimi %6!

Dünya çapında enerji fiyatları düşüyor. Örneğin, Haziran ayında varili 115 dolar olan petrolde bu fiyat 5 ay gibi kısa bir sürede 63 dolara inmiş durumda.1 Benzer bir düşüş eğilimi elbette doğalgazda da geçerli. Mart 2014’te 128 birim olan doğalgaz fiyatı Aralık 2014’te 101’e inmiş durumda.2 Yani genel olarak %20’lik bir düşüş söz konusu. Üstelik, kış aylarına girildiğinde doğalgaza talep arttığı için fiyatında da yükseliş eğilimi görülür. Buna rağmen, Ekim-Kasım-Aralık aylarında devam eden düşüş son derece çarpıcı.

Peki, dünya doğalgaz fiyatlarındaki bu genel düşüş, Türkiye’ye nasıl yansıyor?

Putin’in Türkiye ziyaretiyle birlikte Türkiye-Rusya arasındaki doğalgaz ticaretinin belli rakamları ortaya çıktı. Bu rakamları tartışmadan önce, yandaş medyanın bir zafer havasında aktardığı bir gelişmeyi hatırlatalım: Putin, Türkiye’ye sattığı doğalgazda %6 indirim vaat etmiş!

İlk bakışta gerçekten de önemli bir indirim gibi görülebilir. Ancak dünya çapında son bir yılda doğal gaz fiyatlarının %20, petrol fiyatlarının ise neredeyse yarı yarıya ucuzladığı bir dönemde, %6’lık indirim aslında %15’lik zam anlamına geliyor!

Bu mu zafer?

Bu mu dünya lideri olmak?

Soruyu bir de şöyle soralım: Rusya, dünya piyasasındaki gelişmelerin bir sonucu olarak %20 indirim yapsa, 10 milyar dolarlık bir ticarette bu 2 milyar dolar eder. Halbuki yaptığı indirim %6, yani 600 milyon dolar. Bu da demektir ki, Rusya, 1.4 milyar dolarlık bir indirim yapmaktan kurtulmuş oluyor.

Dolayısıyla Tayyip-Putin görüşmesinin Türkiye’ye kazancı 600 milyon dolar değil, Rusya’ya kazancı 1.4 milyar dolardır.

17-25 Aralık’ta ortaya çıkanları da tekrar hatırlayarak, sizce, Rusya’nın bu kazancının ne kadarı Tayyip’in de cebine gitmiştir? Nedir bu anlaşmanın komisyonu?

Gün gelecek, Türkiye-Rusya arasındaki bu doğalgaz ticaretinin yarattığı rantı kimlerin nasıl paylaştığını da öğreneceğiz...

Rusya ve İran’dan pahalı doğalgaz alıyoruz

Rusya’yla yapılan doğal gaz ticaretinin Türkiye’ye maliyeti çok daha fazla. Sadece “az indirim” aldığımız için değil, aynı zamanda zaten en pahalı alternatifi aldığımız için de büyük zarardayız.

Şimdi bu rakamları verelim.

Dünya çapında doğalgaz fiyatları kamuoylarından saklanır. Anlaşmalarda fiyat kısmı hep gizlidir. Bu yüzden, gerek Rusya’yla gerekse İran’la yaptığımız doğalgaz ticaretinin Türk milletine faturası çok fazla bilinmiyor. Ancak zaman zaman belli rakamlar sızdırılır. Geçtiğimiz günlerde, Zaman gazetesinde bu konuyla ilgili çok önemli bir belge yayınlandı. Belgeye göre, Türkiye bin metreküp doğalgaz için İran’a 487 dolar, Rusya’ya ise 418 dolar ödüyor. Bu rakamları diğer alternatiflerle karşılaştırınca ne kadar fahiş oldukları ortaya çıkıyor.

Örneğin, Azerbaycan’a bin metreküp doğalgaz için 340 dolar ödüyoruz. Yani metreküp başına Rusya’ya fazladan 78 dolar, İran’a ise 147 dolar fazla para veriyoruz.

Üstelik, Azerbaycan ile yaptığımız anlaşmalar gereği, Türkiye alacağını vaat ettiği doğalgazın (bu da yılda 6 milyar metreküptür) fazlasını talep ederse, bin metreküpü için sadece 45 dolar verecek!

45 dolar nire, 487/418 dolar nire!

Kısacası, Türkiye, doğalgaz için Rusya ve İran yerine Azerbaycan’ı tercih etse 1/10 fiyatına satın alabilecek.

Peki bunun Türkiye’ye maliyeti ne kadar?

Rusya’dan yılda 20 milyar metreküp doğal gaz alıyoruz. Bunun bize net zararı, 7,5 milyar dolar. İran’dan yaklaşık 10 milyar metreküp gaz alıyoruz. Bunun zararı ise 4,5 milyar dolar.3 Toplamda 12 milyar dolarlık fazla bir ödeme söz konusu. Bunu 12 yıllık AKP iktidarına yayarsak, 100 milyar doları bulan bir fazla faturayla karşılaşıyoruz.

Rusya’nın doğal gazı en pahalı sattığı müşterisi biziz

Rus doğalgazı mevcut alternatifler içinde en pahalısı. Peki Türkiye, diğer müşterileriyle karşılaştırıldığında Rusya’ya ne kadar ödüyor?

Yediğimiz kazığın bir başka göstergesi de bu.

Örneğin, Rusya Ukrayna’ya, yani savaşın eşiğinde olduğu bir ülkeye bile, doğalgazı daha ucuza satıyor: Bin metreküpü 365 dolar.

Rusya’nın en önemli müşterisi Almanya 338 dolar ödüyor. AB ortalaması ise 348 dolar.

Kısaca listelemek gerekirse, Rusya doğalgazının fiyatları (bin metreküp başına dolar) şöyle:

Türkiye 418, İsviçre 398, İtalya 396, AB ortalaması 348, Almanya 338, Ukrayna 365, Avusturya 357, Fransa 355, Hollanda 334, Çin 350, İngiltere 282, Gürcistan 235, Ermenistan 189, Beyaz Rusya 166.4

Görüldüğü üzere Türkiye, Rusya’nın diğer müşterilerine nazaran bin metreküp başına ortalama 70 dolar fazla ödüyor. Bu da yılda 1,5-2 milyar dolar gibi fazla maliyet demek.

Türkiye’nin doğalgazda yaşadığı soygunun bir başka boyutu ise konutların ödediği fiyatlar. Avrupa’de doğalgaz fiyatları 2003’ten beri %134 arttı, Türkiye’de ise bu oran %270.5

AKP “birazcık” Türk dünyasıyla ilgilense...

Peki doğalgazı niye çok daha ucuz olan Azerbaycan’dan almıyoruz?

Mesele, yatırımı hangi ülkeye yapacağınız, hangi ülkeyle ilişki kurmaya önem vereceğiniz. Azerbaycan dost bir ülke. Hatta dosttan da öte kardeşimiz. Yıllardır Türkiye’ye “Tek millet iki devlet” felsefesiyle yaklaşan Azerbaycan’a Türkiye yeterli ilgi ve alakayı maalesef göstermiyor. Azerbaycan sadece doğalgaz değil petrol bakımından da dünyanın önemli üreticilerinden. Buna rağmen Türkiye, 20 milyon tonluk petrol ithalatının sadece 161 binini Azerbaycan’dan karşılıyor. Yani %1’ini bile değil...

Benzer bir durum Kazakistan ve Türkmenistan ile de geçerli. Kazakistan da önemli bir petrol üreticisi. Ancak Türkiye Kazakistan’dan sadece 1,5 milyon ton petrol alıyor. Toplamın %7’si.

Dünyanın önde gelen doğalgaz üreticilerinden Türkmenistan ile kurduğumuz ilişkiler ise içler acısı. Türkiye Türkmenistan’dan doğal gaz almıyor. Hatta daha da vahimi, Rusya ve İran’dan aldığımız doğalgaz, aslında Türkmen gazı. Ve Türkmenistan yıllardır, bin metreküpü 100 doların altında doğalgaz satmayı vaat ediyor. Ancak AKP, Türkmenistan’dan 100 dolara alacağı doğalgazı, İran ve Rusya üzerinden 4-5 kat pahalıya almayı tercih ediyor. Yapılacak tek şey, Erzurum’dan Bakü’ye uzanan doğalgaz boru hattını Türkmenistan’a kadar uzatmak. Bu da sadece 50 km.lik bir hat döşemek anlamına geliyor.6

Çok basit bir stratejik mantıkla bakılırsa, Türkmenistan, Kazakistan ve Azerbaycan gibi Türk dünyasından ülkelerle iyi ilişkiler geliştirmek her zaman Türkiye’nin çıkarınadır. Bu açıdan örneğin doğalgaz/petrolü, Rusya ve İran ile aynı maliyette olsa bile tercihen Türk dünyasından almak gerekir.

Halbuki durum çok daha vahim. AKP sayesinde doğalgaz ve petrolü çok daha pahalı fiyatlarla İran ve Rusya’dan alıyoruz. Üstelik bu iki ülke, Türkiye’nin stratejik açıdan karşıt kutbunda yer alıyor. Kıbrıs’tan Kafkaslar’a, Ermeni meselesinden Kürt sorununa, pek çok konuda bu iki ülkeyle çıkarlarımız uyuşmuyor, çatışıyor.

Hadi diyelim, AKP’nin gözüyle bakıyoruz, Kıbrıs, Ermeni vs. meselelerde taviz vereceğiz. Bu açıdan bakıldığında bile, Tayyip’in en başta gelen dış politika önceliği olan Suriye’de Rusya ve İran Esad’ın bir numaralı destekçileri. Yani Tayyip/Davutoğlu ikilisinin “Yeni Osmanlı” hayalleri açısından bakıldığında da Rusya/İran’a bu kadar yakınlaşmanın anlamı yok.

Rusya ve İran’ın kara parası mı aklanıyor?

Peki neden böyle yapılıyor? Aslında yanıtı basit. Birincisi, yüksek fiyattan alınan doğalgazın “komisyon”u elbette daha çok!

Ancak bu “komisyon”dan çok daha fazlası dönüyor ortada:

Kara para...

17-25 Aralık Yolsuzluk Operasyonunda sadece Rıza Sarraf’ın İran’ın 87 milyar euroluk kara parasını akladığı ortaya çıkmıştı. Türkiye’de cirit atan Rus mafyası ve İran’ın başka aracıları da düşünülürse, yüzlerce milyar dolarlık kara paranın Türkiye’de aklandığı anlaşılıyor. Bu durum, uluslararası finans kuruluşlarının ve güvenlik kurumlarının raporlarına da yansıyor.

Ne tesadüf değil mi?

Türkiye’de Ruslar ve İranlılar milyarlarca dolar kara para aklıyor. Ve biz yine milyarlarca dolar fazla para ödeyerek bu iki ülkeden doğalgaz alıyoruz.

Kim bilir, belki o kadar doğalgaz Türkiye’ye hiç gelmiyor bile...

Bağlantıyı kurmak için çok zeki ya da büyük stratejist olmaya gerek yok. Tayyip’i tanımak yeter.3

Dipnotlar:

1. Bu düşüşün neden ve sonuçlarını tartışmak bu yazının kapsamını aşıyor. Kısaca özetlemek gerekirse, kayagazı üretimindeki gelişmeler, ABD’nin Ortadoğu politikaları ve Rusya’yla rekabeti en önemli nedenlerden.

2. 2010 doğalgaz fiyatları 100 birim olarak ele alınırsa. Fiyatlar Türkiye’nin de etkilendiği Avrupa/Rusya doğalgaz piyasasına göre belirlenmiş Dünya Bankası verileridir.

Gerçek fiyatlar ise şöyle:

Mart 2014 11.3 $/mmbtu

Aralık 2014 8.9 $/mmbtu.

3. Kimi kaynaklara göre Rusya’dan alınan doğalgaz miktarı 26 milyon metreküpe kadar çıkıyor, İran’dan aldığımız ise 8 milyon metreküpe kadar düşüyor. Biz hesaplamalar kolay olsun diye 20 milyon ve 10 milyon metreküp değerlerini baz aldık.

4. Daha önce de belirttiğimiz gibi doğalgaz fiyatları büyük bir titizlikle gizli tutuluyor. Bu rakamlar, çeşitli Avrupalı muhalif yayınların gerçekleştirdiği sızıntılardan derlendi. “Doğal gaz için Rusya’ya niye 350 dolar ödüyoruz, ucuz alternatiflere yönelelim” diye ayağa kalkan Avrupalı muhalifler, Türkiye’nin 418 dolar ödediğini bilse acaba ne derdi?

5. Almanya’da son tüketicinin ödediği doğalgaz fiyatıyla Türkiye’ninki aşağı yukarı eşit. Yandaş basın bu durumu “Almanlardan ucuza doğalgaz alıyoruz” diye çarpıtarak veriyor. Ancak bu, euro ile Türk Lirası arasındaki değer farkından kaynaklanıyor. Gerçek ise şu: Ortalama bir Alman, aylık gelirinin %1’ini doğalgaz için harcarken, bu oran bir Türk vatandaşı için %8’i buluyor.

6. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için “Stratejik İflas” kitabımıza bakılabilir